Er waren eens 5 gekkies die gekke dingen geloofden. Samen hebben ze een website www.plot.com waar ze schrijven over immorele individuen die in het geheim samenzweren om kwade doelen te realiseren. Zo denken ze dat de maanlanding in scene is gezet, de aarde plat is, de Titanic nog rondvaart en hun cadeaubonnen van de V&D nog geldig zijn. Ze geloven dat de huidige wetenschappelijke elite mensen al eeuwenlang voorliegt. En dat niemand doorheeft hoe blind ze zijn voor de waarheid. Wat een schapen allemaal, denken ze.

Alle 5 de gekkies hebben ieder hun eigen unieke persoonlijkheden. Laat me ze één voor één aan je voorstellen:

Gekkie 1 heeft een hekel aan toeval. Zodra er iets goeds gebeurd, wilt hij weten waarom. En wanneer er iets slechts gebeurd, wilt hij ook weten waarom. En hoe beter of hoe slechter datgene is dat hem overkomt, hoe sterker zijn behoefte om te achterhalen wat de oorzaak is. Altijd is hij wanhopig op zoek naar zekerheid.

Gekkie 2 voelt zichzelf superieur. Intellectueel superieur om specifieker te zijn. Hij gelooft namelijk iets dat niemand anders durft te geloven.  ‘Die domme groep schapen’ zegt hij dan, ‘als er niemand opstaat om ze te genezen van hun blindheid, dan doe ik het maar.’ Zijn ogen rollen omdat hij niet snapt waarom iedereen zijn ogen gesloten houdt voor de absolute waarheid.

Waar gekkie 1 ervoor zorgt dat alle 5 de gekkies in aanraking komen met een gek idee, overtuigt gekkie 2 iedereen er met zijn intellectuele superioriteitsgevoel van dat dit de absolute waarheid is. Groepswerk houdt de droom sterk.

Gekkie 3 is de goed gelovige van het stel. In deze chaotische tijden heeft hij veel behoefte aan houvast. Overal om hem heen gebeuren er heftige dingen zonder een duidelijke redenen en de onzekerheid die daarbij om de hoek komt kijken maakt hem onrustig. Het idee dat de levens van miljoenen mensen vanuit het niets radicaal kunnen veranderen, zonder dat het door iets of iemand bewust in gang is gezet, vindt hij ongeloofwaardig. Volgens hem moet er wel iets of iemand achter zitten. Toch? Dat kan niet anders.

Dan is er Gekkie 4, een speciale jongen die houdt van exclusiviteit. Het type persoon dat een Gucci riem haalt van zijn UWV en bij de Jumbo afrekent met een American Express platinum creditcard. Het gevoel van exclusiviteit laat hem zich belangrijk voelen. Dat alleen hij kan hebben wat anderen niet hebben – het geeft hem het gevoel dat hij speciaal is. Zo is het ook met zijn interesses. Hij sluit zich graag aan bij kleine internetclubjes die iets hebben ontdekt dat nog nooit eerder is ontdekt. Iets denken dat niemand anders denkt laat hem zich belangrijk voelen.

Als laatste is er nog Gekkie 5. Hij heeft moeite met kritisch denken. In een tijd waarin heel Nederland weet dat Tim Hofman nog steeds naar de fysiotherapeut gaat, is hij ervan overtuigd dat duizenden mensen massaal worden voorgelogen zonder dat iemand iets doorheeft. Iedere dag schiet hij zijn toetsenbord leeg in de Facebook comment sectie: ‘Waarom worden mensen niet wakker? Open je ogen, alsjeblieft, word wakker mensen voordat het te laat is!1!!’ Hij voelt zich moreel verplicht om de noodklok te luiden voor al deze blinde en verwarde mensen om hem heen.

Normaal gesproken zijn de 5 gekkies vooral bezig om te bewijzen dat de aarde plat is of dat de maandlanding in scene is gezet. In veel gevallen is de onderwerpkeuze een beetje een ver-van-hun-bed-show. Tot het moment dat de overheid besloot om heel Nederland vol te zetten met metalen zendmasten, waarop niet veel later mensen besmet raakten met het Coronavirus.

Dat kan geen toeval zijn, denken de gekkies. Maar wat dan wel? Hier is maar één verklaring voor: overheden plaatsen wereldwijd zendmasten om virussen in ons lijf te stralen. Al die 5G masten verzwakken ons immuunsysteem met hun straling. Dit is ongelofelijk. Onacceptabel. De fik erin!

Hoeveel experts ook beweren dat genoomanalayses uitsluiten dat het virus door mensen is gemaakt, de 5 gekkies blijven achterdochtig. Wetenschappelijke consensus is voor hen geen reden om hun zoektocht naar zondebokken te beëindigen. Volgens hen kan het niet anders dat er iemand achter dit alles zit. Dat moet wel. Hier zit ongetwijfeld een politicus, wetenschapper, bankier, journalist, etnische minderheid of andere groep achter die ze toch al niet vertrouwden.

Wat de 5 gekkies gemeen hebben is dat ze moeilijk op andere gedachten te brengen zijn. Zodra je probeert om hun ideeën aan te vallen, raken ze alleen maar verder overtuigd van hun eigen gelijk. ‘Je durft de waarheid gewoon niet onder ogen te komen. Daarom probeer je mij maar onderuit te halen.’ is wat ze zeggen.

Hoewel ik persoonlijk niet geloof in de complottheorie dat 5G het Coronavirus veroorzaakt, wil dat niet zeggen dat een vermoeden van corruptie altijd onterecht is.

Kijk bijvoorbeeld naar het geheime U.F.O. programma van de Verenigde Staten. Als je in de jaren ’40 had gezegd dat de overheid miljoenen stopte in een plan om mysterieuze reizigers in ons luchtruim te identificeren, was je volgens de wetenschappelijke definitie een complotdenker geweest. Dat betekent echter niet dat je ongelijk had, want in december 2017 onthulde The New York Times dat het Pentagon bezig was met een operatie genaamd ‘the Advance Aerospace Threat Identification Program‘; een geheim plan om U.F.O.’s en andere onverklaarbare fenomenen te onderzoeken. Vanaf dat moment was het geen complottheorie meer, maar een bewezen voorbeeld van een complot.

Dus wat maakt dan het verschil tussen een ordinaire complottheorie en een plausibel vermoeden van een complot. Het ligt vooral aan de manier waarop er bewijs wordt verzameld. Dit kan op twee manieren:

1. middels betrouwbare bronnen probeer je te achterhalen of een theorie waar of onwaar is
2. je gaat naar Facebook.com en beweert dat de overheid met chemtrails onze breinen bestuurt, omdat je dat ergens gelezen hebt op het internet

Methode 1 is in dit opzicht de methode van voorkeur. Als je niet als een gekkie bestempeld wilt worden in ieder geval.

Nou worden complotdenkers vaak belachelijk gemaakt. En dat is niet helemaal terecht omdat we allemaal in meer of mindere mate complotdenkers zijn. Stel dat je roddelt dat een vriend je Tikkie niet terug betaalt omdat hij je een lul vindt, dan ben jij eigenlijk ook een complotdenker. Het zou namelijk ook kunnen dat nog niet op z’n telefoon heeft gekeken of z’n salaris nog niet binnen heeft.

Waarom doen mensen dit?

De belangrijkste oorzaak is: emotie. Complottheorieën worden vooral geleid door een gevoel van angst. Net als bij de 5 gekkies. Al die onzekerheid doet een aanslag op hun gevoel van veiligheid.

Dit gevoel is te herleiden naar de tijd dat we nog als jagers en verzamelaars leefden. De kans was altijd aanwezig dat je door een andere groep vermoord kon worden. Voor je overlevingskansen was het van belang om een natuurlijke neiging te hebben om andere groepen te wantrouwen. Complottheorieën hebben dus een evolutionair nut.

In de moderne tijd is ons leven niet meer continue in gevaar. Natuurlijk voelt het soms nog wel zo als de overheid bijvoorbeeld 5G masten plaatst waarmee ze alle blinde burgers van Nederlands Coronavirus geven, maar het idee dat honderden mensen erin slagen om middels perfect georchestreerd plan, in het geheim, een of ander duister doel te behalen lijkt me sterk. Iedere student die een keer een groepsopdracht heeft moeten doen met meer dan 3 personen kan dit beamen.

Complotdenkers laten zich emotioneel teveel meeslepen door dit evolutionaire overlevingsmechanisme, zonder zich te beseffen dat het een mechanisme in overdrive is. Met andere worden; er bestaat een kans dat het complot waar is, maar er bestaat er nog vele grotere kans dat een complot niet waar is. Vooral als je jouw theorieën op emotie baseert in plaats van ratio.

Dus, hoe ga je om met een complotdenker?

Ik denk dat het beste wat je kan doen is feiten aanhalen die resoneren met ze op een emotioneel niveau. Je kan best tegen ze ingaan, mits je het respect en geduld op kan brengen om oprecht de dialoog aan te gaan. Hoe verleidelijk het ook is om ze belachelijk te maken, je schiet er weinig mee op (- zei de hypocriete man die net een sprookje heeft verteld over 5 complotdenkende gekkies).

Uiteindelijk draaien complottheorieën volledig op emotionele software in ons brein, dus je zal mensen niet in een klap kunnen overtuigen. Het minste wat je kunt doen is ze een genuanceerd en interessant perspectief bieden, dat zich langzaamaan in hun hoofd nestelt. Een zaadje van rationaliteit waar mogelijk ooit de wortels uit kunnen groeien waarmee ze stevig genoeg staan om de wereld in al haar willekeurigheid en complexiteit te kunnen waarderen. Zonder bang te zijn dat de wereld continue samenzweert tegen ze.

Dat is wel het aluminium wat we voor ze kunnen doen.